s'amigu de totu sos sardos chi cheren mezorare sa limba, iscriende su chi capitada e dende cunsizos bonos
PRIMO PREMIO
53° "PREMIO OZIERI" di Letteratura Sarda 2011 SEZIONE PROSA "ANGELO DETTORI
Unu contu torradu in tertzinas dae Antoni Altana
Prima parte
Diadora, acabbadu aiat tando
de passare s'istratz'in su pamentu,
e isetende fit ch'abbentet, cando
si mi gireit a boghes e chimentu,
ca fia passada prim'e asciutare.
Lint'e pintu deviat che arghentu
preparare pro cando deen torrare
sos mazores de domo. Ca mammai
la pagat pro chi devet ispijare.
E non solu pro domo, ma fit gai
pur'in su biver. Bene e ordinadu,
ma a l'esser bastante, guasi mai.
Deo fia pitzinnedda e tzeltu, dadu
non aia tale pesu a calchi raglia
chi aret postu mare buliadu,
pro mi timire de mamma s'iscaglia.
Ma Diadora l'ischit; gai mi brigat,
ca issa puru supoltat e caglia'.
Mesora prima onzi die s'isbrigat
dae su trabagliu, prima d'enner babbu,
ma sempre fora, sos impreos los pigat.
Nomada dutoressa de afabbu,
trabagliaiat in sa idda afaca;
connota pro bravur'e pro su grabbu.
Tot'in bidda, pro cantu fit istraca
aian sempre de fagher preguntas
dae sas cales est raru chi s'istaca'.
Babbu fit mere in telas trapuntas
ca fit padronu de una traperia,
ma sas alas de mere fin pertuntas
in domo, si bi fit sa signoria.
A chena, sempre fimus tot'umpare,
manos netas e totu in giusta ghia
e nudda si deviat cambiare.
Totu custu pro me fit malumore,
tristuras e impedu a faeddare,
intendia de frases su brujore
e forchetas chi timen sos piatos
ca diligos che pinzos de valore.
E mai m'enian sos modos adatos
pro narrer deo puru calchi cosa,
ca pro issos, machines e secatos.
Asi fia o minore o fia troposa.
"T'apo nadu, a destra lea s'orteddu
a manca, forcheta. Iite legosa!
Ma cando t'intrat in cussu cherveddu?
A boltas non mi pares fiza nostra!"
E custu fit continu su melmeddu
in cussos sutzos de prima colostra.
Su peus però fit chi non cumprendia
arrejonadas de s'insoro giostra
in una limba chi odiaia
e manu manu passende sos annos,
pius pagu a cumprender mi ponia.
Tantu chi dae minore, sos ingannos
impitaia pro non manigare,
imbentende malores e afannos,
chi creschende enian a peorare,
istringhende-mi entre chin su coro.
Deo fia naschìda pro isbagliare,
pro non cumprender, e a conch'insoro
non nde faghia mai una giusta.
In pratica, de sinnu pintu in oro
chi mammai nde fit continu infusta,
a mie non nd'eniat un'utiu,
e a lu rimarcare sinde gusta'.
Intantu a sas bambolas, s'adiu
aia gia dadu, e ismentigadas,
a su sostre, Diadora deit s'imbiu.
Mamma bi las aiat intregadas,
nende: " At undigh'annos oramai
e devet aer istudios non giogadas,
ca su venturu non est tai-tai...!"
Pro cantu, benidore maleitu,
a undigh'annos non tremia gai.
Cheria de piciochedda caldu e fritu
e manigare cando non fit ora,
non solu aspras regulas d'atritu.
A bortas pianghia e Diadora
s'acurtziaiat pro mi cunfortare
nende-mi: "Mira, cussu chi t'implora'
est pro ti fagher manna diventare,
paris cument'est diventada issa!"
Ma deo non fia manna, e copiare
sos modos suos , non fit mia promissa.
Una note, chenende, dein tocada
a gianna nostra cun colpada ispissa;
Fit sa ighina tot'assuocnada,
ca Antonia sa fiza a frebba alta
non si reiat in pè e suerada
pilu pilu a tremida ispalta.
"Mi como como gia so acabbende,
leo sa buscia e benz'in cualta!"
In unu sinnu ch'esseit currende.
Sempre pronta a su bisonz'anzenu,
ischende dare su chi fin pedende.
Diadora aiat rejon'a pienu,
nende chi fit una femina manna.
Babbu puru b'andeit; pro me amenu
resteit su logu cando tanchein gianna.
Ca finalmente dae sa manna mesa;
minde pesei tetera che canna
e non chelfende de chena s'intesa,
in s'algia ch'imbolei sa parte mia
e in su letu mi che so distesa.
A cabidale istrintu, onzi sonia
tanchei a orijas cussu sero;
ma non basteit, prite l'intendia
chi tzeltu non s'aiat dadu zero,
ca fit cuntenta de sa proa fata.
Sa die infatu, deo puru, ispero
de fagher pasca e ballos in piata,
ca leei sos votos pius bellos
e lassei sa mastra sodisfata.
Mammai fit in domo, e chen'amellos
currei pro li mustrare tal'impresa,
pro canta aiat ateros orpellos.
A su cale non deit meda tratesa,
nende -mi frita: "Su dovere tou
as fatu ebbia; como l'as cumpresa?"
E che ficcheit donz'oju cantu s'ou
intro cussos iscritos de meighinas,
ismentighende a mie cun su prou.
Furriei palas, e sas iscalinas
alcei currende e seghend'a cantos,
paginas, votos, isperas mischinas
in cussu letu infustu de piantos
cun sa bambola mia preferida,
chi Diadora in cussos afrantos
a s'acua de mamma l'at batida.
S'abbratzu chin sa bambola, ponzeit
a crujare unu pagu sa ferida,
ma velenos de pibera m'ateit,
chi leei s'olteddu, e sa tiaza
de s'aposentu nostru la pagheit.
Poi abbelzei porteta maza maza
e iscriei in sa parte interna,
(non apo mama), suta pinghei paza
chin una rughe, e in sa caverna
fuei tra carralzos in ammassu
pro prosighire lagrimad'eterna.
"Sa chen'est pronta, lestra, fal'a bassu,
l'ischis chis chi non devimus isetare
nois, pro sas cosas tuas! Move passu!"
Asi m'abboigheit pro manigare,
ma non falei; nemmancu s'incrasa.
Cussa mesa de meres, triulare
faghet puru sentidos pasa pasa.
Una olta pigad'est babbu puru
nende: "Ajò chin nois, intesu m'asa?"
Li rispondei tando a murru duru:
"Gia falo, cando acabbo s'iscritura."
Fia calada cando gia iscuru,
aian acabbadu; e soddu e cura
fit chistione insoro fac'a fogu,
e de me non idein mancu fregura.
Tand'abelzei mobil'e isfogu
e manighei su ch'apo agatadu,
finas a non b'aer pius logu.
Andei in bagnu e m'apo tzaccadu
tando, duos poddighes in bula
finas a benner totu isboidadu.
Issos paschende sa mantess'istula
a cosas vanas non daian importu.
Lis fio passada a chizos che sula,
ma non mirein mancu a oju tortu,
tantu fit mannu s'interessu misciu.
S'istudiu pro iscuja, d'acunortu
m'isteit fintzas a leare fisciu
de manigar'umpare raramente,
ma de istudiare suta frisciu.
De diventare femina potente
aia detzisu, giustu che a issa;
solu pro una olta esser lughente
e mustrare s'orgogliu a lughe fissa.
Mammai, sas primas botas rosigheit
ca non faghia su chi si fit promissa,
ma poi s'abitudine leeit
e non si dispiaghiat chi ponia
in conca libbros, comente brameit.
Ma puru su velenu bufaia
mentres fia chitendemi su mundu.
Su frigoriferu gia lu lassaia
onzi die pius boidu e, pius profundu
fit su poddigh'in bula pro catzare.
Essiat dae cheas tundu tundu
onz'oju chi pariat fatu 'e fogu,
ma paret chi de me pagu s'abizan.
Asie cussu fisciu eniat a giogu;
pius papaia gai e pius isfizan
sos nelvios, pienende boida vida
e pius fin sas fortzas chi s'ispizan.
Creo chi mai mi fio piaghìda
e mai intendei cumplimentos;
Ma cos'e macos... cando mi so ida
ene in s'ispiju, mi torrein alentos
e mi so cuntentada de piusu,
chi m'idia che mamma in sos momentos.
Ma non aia fatu contu susu
a cussa gherra chi fio fatende
solu pro aer contr'a mie s'abbusu.
Fio sempre pius debile, e pesende
dae su letu, m'intendia istraca,
chi mi ponia setzida drommende.
Fit comintzende a ruer sa barraca,
andende a iscola, die si e no,
trascurende amigas e che maca
fio tra bagnu e letu chena pro,
ojos serrados a dies intreas
chena ischire pius su chi so.
Istogomo ufiadu cun peleas,
a pilos lascos e rugas de giaja;
ma pro cantu podian esser feas,