Overblog
Edit post Segui questo blog Administration + Create my blog

s'amigu de totu sos sardos chi cheren mezorare sa limba, iscriende su chi capitada e dende cunsizos bonos

Padre Luca Cubeddu

Babbu de sa poesia sarda
Non podiat non nascher in Patada s’èrede de sa poesia de su antinesu Giuanne Maria 'Emela (Pedru Pisurciu) o Pisurzu. In Sardigna, dae su Logudoro a sas Baronias a su Marghine e a sas Barbagias, comintzan, grascias a issos, a impitare cussa limba comune poetica chi poi non fit ateru che una variante simizante meda a su patadesu. Sos tentativos de su padre Mateu Madau, prima de su canonicu Giuanne Ispanu, non cambiein meda, e sa limba impitada dae sos improvisadores sigheit su sulciu sinnadu dae Pisurciu e Cubeddu. Massimu Pedru Zusepe (Padre Luca) devet aer lassadu unu sinnu mannu, grascias a unu limbazu chi mudeit sa norma limbistiga e sas peregrinasciones chi lu giughiant dae patada a biti, dae Durgali a Isili. Un’averiguada cuidadosa in sos “Quinque Libri de Santa Sabina”, cunfrimmant chi sa mama e su babbu de su poeta, fint Madalena ‘Eroma e Giuan Luca Cubeddu. Poi de su poeta nascheint tres frades: Giuanne-Frantziscu, Giuan Luca e una sorre. Gia teracheddu pastore, deit calchi signale de estru poeticu. Fit pastorighende a lacana chin Nule e Benetuti cando iscrieit:
In die neulosa
las apo a pascher a intro de “Linna.”
Fatu de “Sa Fumosa.”
E de sas baddes de “Mata ‘e Pinna.”
E intro “S’Otiani”
ap’andare che unu mariani.
Babbai ‘Eroma, su tiu, ispingheit a lu fagher istudiare in sas “Iscolas Pias.” A sos seighi annos fit giutu a montovu dae mastros e cumpanzos pro sa capatzidade in sos istudios. A vintiduos annos leeit sos votos religiosos. In Tatari, su 1773, su piscamu munsegnor Giovanni Maria Incisa, piemontesu de Aqui, lu ordineit preideru e comintzeit a insinzare grammatica latina in sas iscolas de Tatari, Tempiu, Oristanis, Isili e Casteddu, chin sos padres iscolopios. In su mantessi annu iscriet su dramma: “Sos trojanos madamizantes” Viscios e usantzias de sos patadesos. Sos paesanos non sessaian de lu percossare, istuzighende rispostas in poesia:
Benennidu padre Luca,
coment’istat sa salude?
Ancora a cudda virtude
de ponner e de cantare?
Ca dia cherrer a mi dare
un’asu dae buc’a buca.
E padre Luca:
No est pro la dare issa,
est chi apo ‘e cunsagrare,
gai nos amus a basare
cando esso dae missa.
Unu sero, recuende, tzertos lu cherian tratenner pro lu cumproare in poesia, e isse:
A su cantigu meu
allegradi Pernasu sardinuanu,
ischidadinde Orfeu,
resuscita Virgiliu mantovanu,
si lu permiti Deu,
a nos bider tedesser a manzanu.
Amigu de Frantziscu Carboni, poeta e latinista de Bunnannaru, istudente in sas iscolas gesuitas, e fatu-si preideru insinzeit latinu e benzeit mastru de elocuentzia latina in Casteddu. In cussos tempos, Bantina fit mentovada pro s’arte de fagher cubas, carradellos e mesinas, mentres Patada endiat abbardente. Naran chi una borta padre Luca isteit istranzadu in una domo, in sa cale s’intendiat dae su fundaju, boghes allegras. Cando cabuleit, unu li porreit una tatza de abbardente e chin issa in manu improviseit:
Totu miran chi cuntentu
su licore ischintiddante,
ch’istat in color’e oro,
nebode de su sarmentu.
Su inu l’est fizu amante
chi l’essit dae su coro.
Su babbu nieddu che moro,
su fizu tantu galante
de coro est dulche turmentu.
Cando torraiat a bidda no istaiat chena falare a Bantina pro fagher passizadas chi su oramai betzu Pisurciu, e arrejonare de impitare su sardu comente limba poetica. Poi de meda disturbos, detzideit de pedire de si assentare pagos annos dae su sacerdotziu (extra claustra habitu vestendo) Su tzertificadu de su dutore Virdis in su mese de Sant’Andria de su 1798, racumandaiat comente cura, de abbandonare su cumbentu pro si godire s’aria e s’ambiente de sa bidda sua. Sos betzos narant chi sos ulltimos annos in Aristanis istein signados dae divescios intzidentes, calecunu naraiat chi padre Luca aiat ischerveddadu unu superiore chin una lampina (fromma) de casu. Padre Luca, chi connoschiat bona parte de sa Sardigna, fit in cussu fine seculu, brivu de sas trobeas de su cumbentu chi lu mantenian che caddu in loriga. Sos primos mamentos los passeit in Patada, ma poi si moviat da una idda a s’atera. Una borta in Nule, narant chi pigheit apare chin une chi aiat pagu rispetu pro sos preideros o chi non si ponzeint de acordu pro chie fit su leone o s’ainu in sa cantone de su padre patadesu. Sa die li trocheit de si leare sos cosinzos e fuire a bidda. Unu tzertu Canale, poeta connotu in Patada, defatis bi lu rimarcheit:
Andadu fizis a Nule
pro esser logu apartadu
e bos nd’ant giagaradu
finamenta a sas paule.
Fronte no azis paradu
contr’a Giuanne Alvule.
Isse unu pagu oliadu li rispondeit:

 

In omines est su parare,
in omines est su fuire,
o cheriazis a istare
finament’a mi ochire?
In cussos annos, sa fama giumpeit sas lacanas de sa bidda e isteit su periudu pius importante de sa produscione leteraria. In su cumbentu, narant chi li brujei totu sos iscritos ca non lis pariant adatos a sa bida religiosa. Narant chi tra cussos bi fin sas traduisciones de s’Iliade e de s’Odissea. Fit amante de disaogos e rebbotas, tantu chi apoi passadu unu carrasegare, calcunu li ponzeit sa cantone:
Bidu che l’azis su padre ballende
lunis e martis de carrasegare
cun s’abbidu pijadu e annijende,
su ball’a bolu faghiat andare.
Li piaghian meda puru sas feminas e calecunu li pregunteit proite si nd’andeit dae patada.
Isse rispondeit:
Pro segare una cuba so bandidu,
duos annos fora dae Patada,
no est chi sento sa cuba segada
ma sento solu su binu perdidu.
Unu periudu longu isteit istranzadu in Biti in sa zona de Solle, dae su canonicu Merchiorre Dore. A une, chi una borta li pregunteit ite si naraiat,
li rispondeit:
Sos de Biti mi naran padre Solle
ma su numene meu est padre Luca,
sos versos chi mi bessin dae buca
paren esser betados chin su molle.
( dae s’arabu qâlib=fromma-istampu-calibru-matrice)
Una die in domo de unu printzipale buddusoinu, narant chi isteit incantadu dae sa bellesa de una de sas fizas. Maria fumu, chi fit giuta a ispantu in tota sa leada. A sa cale improviseit:
Sas chi t’ana famada pro esser bella,
istaia mirendemi una die,
dae pustis chi miro in cara a tie,
no mi parent pius bellas sas ermosas,
non nego chi non siana grasciosas
ma tue ses in totu singulare.
chi bi nd’at bellas non poto negare,
però che tue non bi nd’at manc’una:
si sas ateras sun chei sa luna,
tue ses sole in mesu sas istellas.
Un’atera borta fit in Biti e una cumpanzia si lu giuteit a una domo pro li fagher cantare sa bellesa a una giovana. Cando intreit, s’aposentu fit boidu. Tando, unu de sos cumpanzo moveit una tenda e iscoberzeit una istatua de nostra signora, a sa cale lis canteit pagos versos de sa poesia: Cal’est cussa segnora.
Cal’est custa Segnora
Simile a s’aurora
Ch’arzat in Chelu in carru triunfante?
2.
Est de su Babbu Eternu
S’unica fiza electa,
Concepta senza mancia originale
Pro ismaccu ‘e s’inferru;
Senza neu concepta
Contr’a su serpe barbaru infernale,
Est sa pius perfecta;
Virgine pura et necta
Pro unione divinale,
De su Spiritu Sanctu isposa amante.
3.
Virgine pura et bella
Dae tottus connoschida,
Chi subta de sos pes portat sa luna,
Coronada de istellas,
De fiores guarnessida;
Pro fizos de Adam dicia, et fortuna;
Su serpente attrividu,
Chi trunchesit sa vida
De Adam e de Eva in un’isfida
L’istat subta sos pes mortu e tremante!
4.
Tottu sas Gerarchias
Dae su Chelu intonant
Pienas ‘e meraviglias, et ispantu;
Chelu e terra resonant,
Narant sas allegrias:
Fizzos d’Eva lassade su piantu.
Oe sas tres personas
Formana tres coronas
Pro coronare Maria,
E non sun fiores de sa Terra errante.
Ateros narant chi at cantadu custa:
Ses lughe ch’essit dae oriente,
passat in s’orizonte bella e pura,
tocat su mare e non s’infunde niente,
tocat sa mente e non si parat dura.
Passat in fogu e nie indiferente,
no isfritat, non brujat, no at paura
chi l’apitzighet macula peruna
de cantas be-i nd’at suta sa luna.
Tempus meda lu passeit fatu sos istatzos de “Silva de Intro” Padru, Cuzola, Ludurru, su Tirialzu… (Fratziones de Buddusò) Custu cumbincheit sos primos criticos a l’acostare a su movimentu leterariu de S’Arcadia e a li dare su titulu de Pindaru Sardu. Una die passende in custos logos, nachi bideit una giovanedda chi fit tentende unu fiotu de crabas. Incantadu de cussa bellesa areste e dae s’acisu de su mamentu, su poeta li neit:
Alda pro more ‘e Deus chi non bessas
pitzinna dae su monte pedidore;
Alda pro more ‘e Deus, non m’aessas
chena ti ponner velu o mucadore.
Mustrende in cussu casu, pius atentziones mundanas che a irrichimentos de animu. Est de siguru istende in Solle chi iscrieit pro sos de sa leada, bona parte de sas cantones, tra sas cales sa Gerusalemme Vitoriasa, atribuida a Merchiorre Dore. Ma i Patada, finas sas pedras ischian chi fit de Padre Luca. Michelanzelu Pira naraiat mantassi pro sos de Biti. Un’atera leada frecuentada dae su Padre fit in sos montes de Durgali e Oliena. Una borta nachi fit passizende cun tres rosas in manu e una giovana imbichende-lu, bi las pedeit; isse li pedeit su nome e cudda li neit: Rosa, asi li rispondeit:
A tie ti narant Rosa
e dimandas rosas tres,
ma si tue Rosa ses
dimandam’atera cosa.
Medas si lu gherraiant pro una imbisita pro l’intender resende una cantone o pro contare mitologia o teologia. Una borta lu cumbideit a bustare, su munsegnore Solinas de Nuoro, chi siguramente li aiat fatu calchi bruglia in su passadu, e isse de acordu chin su teracu si cueit in daisegus de s’intrada e fateit narrer chi Padre Luca non podiat presentziare pro improvisos impignos. Su piscamu, nieddu pro s’afrontu fit inghiriende in sa banca aparitzada, a raunzu, cando de botu li besseit dae palas nendeli:
Apitzigada ti l’apo sa trampa,
deo puru si cheres so tramposu,
so tantu imboligante e imboligosu
chi mancu deo mi poto isboligare.
Cando mi ponzo trampas a frommare
paret chi mi resessin a istampa.
Una borta l’an cherfidu coglionare passendesi a inghiriu sa tzochita de su binu, a isse bi la fatein acudire boida. Asi chi cando fit pro si l’alciare , si nd’abbizeit e lis neit:
E cantos ti s’ant basada
a denote e a dedie,
como pro lu dare a mie
ti ses fatende pregada?
A bortas si lassaiat andare puru chin calchi critica pro su tratamentu:
Iscialada m’ant fatu de latuca
chin duas o tres costas de fenuju,
su aer fatu custu a Padre Luca
che devet esser famine a benuju.
Non mancaiat de brugliare mancu in momentos pagu adatos, una die intendende un’atidu in Gavoi pro une chi non deviat eser istadu unu santu:
Ohi coro meu, ohi!
caru che aiscu ‘e farre,
de me puru ana a narre’
su chi pro te ana nadu:
-Mortu est su peus fiadu
chi naschidu est in Gavoi!-
Ohi coro meu ohi!
Solu in calchi poesia b’at riferimentos a isse, a calchi femina e a sos de domo sua. Custu paret chi cunfrimmet chi bona parrte de sa istravagantzias dipendian dae s’amore pro calchi femina:
Istat nendemi ‘onzi musa
pedi iscusa
a sa ninfa giara e pura -
eco ubbido, paghe ajò,
ca si no
mi ammentas pius tristura.
Bella fiza ses de amore,
ses fiore.
Ses che sole chena nue!
Non t’ofendas, custa ‘oghe
ch’est innoghe
ma su coro est ue ses tue.
Canteit meda sa Elena Classica, ma a una Elena, cunbintta chi fit issa sa femina cantada, li neit giaru:
Elena ses Elèna
ma non ses tue sa ch’apo cantadu.
Una cantone anzena
ch’esseret tua t’as apropriadu.
Pro Elena che tue
non ponzo passos da innoghe a cue.
Chena sensibilidade peruna poniat sas cosas in giaru, massimu faeddende de feminas. Comente un’atera orta cando, in una de sas otavas pius bellas, chsi paret bessida dae sa pinna de Catullo pro Lesbia:
Cando isolves sas tritzas
clori dultze riende
e pro ite coro in petus non mi lassas?
chin amorosas fritzas,
Clori dulche cantende
proite sas intragnas mi trapassas?
De donzi modu a mie
mi bochis sias chi cantas o chi ries.
O puru cando su “eo” amante devet partire pro terras lontanas, simbulu de ateros logos:
Donosa Elisa mia,
innanti de mi ponner in su mare,
mandare ti cheria
un’ambasciada pro ti saludare.
Sas dies passo tristas
ca no isco, donosa, coment’istas.
Non mi poto allegrare
in su retiru ca non bido a tie;
mi ponzo a ti chircare
fatu de sas muntagnas not’e die,
chirco montes e matas
giamende a tie, Elisa, e no t’agatas.
Passados sos tres annos, su mazore de sos Iscolopios( Edoardo Pintor Di Santo) l’imbieit una litera pro torrare in cunbentu, preocupadu de medas boghes chi li naraiant chi che fit bessende fora dae su sulciu. Sa litera de su superiore, sos chimbantaduos annos giompidos, sos cunsizos de s’archipreideru de Buddusò chi li fit ghia ispirituale e cunfessore e cussa bida de istraviscios e aconcadas, lu cumbincheint de torrare a cuile. Passeit sos ultimos annos in cumbentu tra Casteddu e Aristanis iscriende solu poesias religiosas (cantone de sos sardos):
Sardos si non bos servit de ilfadu
tia cherrer cantare una cantone,
profana no, che in tempus passadu…
e cando in sa cantone de sos tzegos, narat de no olvidare Deus e dare a sas grascias una mirada, agianghende chi fint cunsizos de...
unu chi fit de festas med’amante,
fatende però seria riflessione
de custu mundu faltzu e incostante
a mudadu de prontu, opinione…
Morzeit pagu prima de giomper sos otant’annos in Aristanis su 12 giannarzu 1829.
Torna alla home
Condividi post
Repost0
Per essere informato degli ultimi articoli, iscriviti:
Commenta il post