Overblog
Edit post Segui questo blog Administration + Create my blog

s'amigu de totu sos sardos chi cheren mezorare sa limba, iscriende su chi capitada e dende cunsizos bonos

S'iscobelta de s'america in sardu N° 1 [traduida dae Antoni Altana]

1° parte

 

       I

 “ Ma ite naras? ”  Promore mi siat!

Prima ancora de l’ider s’oju sou,

a l’ischis dae cando chi l’ischiat,

ch’in su mundu bi fit su mundu nou?

 

E dadu chi sa zente bi riiat;

pessade ite fateit! Leat un’ou

a ojos de chie no bi creiat,

l’alceit in altu: “ Mi, bos do su prou!”

 

Tand’in mesu de cuddos, tot’apitu

imbolat s’ou chena cumplimentos,

fateit – ciaf… e in banca resteit dritu.

 

Bidu cuss’ou dritu cue a seer,

puru si fin contra e iscuntentos;

eh… Sant’Umbrosu; comintzein a creer.

 

II

 B’an comintzad’a creer, sissignora;

ma cando su guvernu at cumpresu

chi bi cherian soddos, es intesu

chi tal’inari lu chilchet in fora.

 

Sigomente in su tempus, cue in s’ora

regnaiat re ispagnolu portoghesu:

andeit in Portogallu e at pretesu

de poder faeddare quartu ‘e ora.

 

S’arrejonada li fateit generica,

nendeli: “Re, dia aere s’intentu;

chi si m’ajuat l’iscoberzo America”.

 

“ Eh ” neit su re, che omine ispertu:

“ Si, gia t’ajuo, però… unu momentu,

ma s’America b’est? Ses propriu Tzertu? ”

 

  III

 “ Ah ”, li fateit, “ Minde meravizat

chi unu re che isse bidat fallu.

Asi es comente e cando mi batizat

de une chi li cambiat ruju in giallu.

 

Nossignora maestà, isse s’abbizat,

si calecunu l’enit de avallu

chi custu mundu nostru s’assemizat,

coment’ischit, a unu Portugallu.

 

E bastat aer filu ‘e sinnu nou,

pro cumprender canta  parte intagliat,

chi acatat tanta pulpa e tantu brou.

 

Ei su mundu it’est? Mantessi afare!

Andet inue cheret, no isbagliat;

ca acatat tanta terra e tantu mare.

 

IV

 Lu persuadet s’arrejonamentu?

“Siguru”neit su re “Mi piaghet gai,

de l’infrommare chi cust’argumentu,

mi falet raju, no l’intendei mai”.

 

Però neit  “Pro cantu a cumprimentu

de cust’impresa, idimus… casumai…

®"Ma ae passentzia, frimma unu momentu,

custas catzadas, ue leggeis degai?”

® Cumpanzos de tzilleri

 

                        Eo las isco pro bona memoria.

“ Prite b’isteis ?”  E ite significa’?

L’isco ca l’appo leggid’in s’istoria.

 

“In s’istoria romana ?” Es naturale,

in s’istoria pius manna e pius magnifica,

chi diat esser su libbru universale.

 

 

 V

 Ateros libbros, no pro narrer male,

no cuntrasto, ten’esser de apentu,

ma in ultimu sono tales e cale:

legge, legge, ite legges, un’imbentu.

 

Invece chin s’istoria universale

no b’at de cumparare ater’eventu,

ca cue b’est s’iscritu naturale

de onzi zente e onzi movimentu.

 

Bide nois ? Como nois semus bufende:

no si bi pessat, semus in tzilleri;

e puru semus in s’istoria intrende!

 

E-i custu m’at sempre sodisfatu;

ca sias in cale istoria, feri-feri,

                              in cuss’istoria legges unu fatu.                                  

 

VI

 Duncas, pro fagher cultzu su discursu:

“ Va bè ” Li nei su re “ Promissa, pesso

de la mantenner ; ma” neit “ Ti cuffesso

chi eo no bi chelzo aer rimursu;

 

cantu a s’afare, fatat su sou cursu.

Ca si podia in su chi m’interesso,

fid gia farina totu su chi messo”.

Ma tando nei “A chie pedei sucursu?

 

Sezis su re o su particulare?”

“ Pro esser re so re, no b’at chistione,

ma a pischi poto fagher e iscontzare.

 

Cheret narrer chi atides sos registros

de sas ispesas chin sa relatzione

e bos fato imbicare sos ministros”.

           

VII

 Ma sos ministros, sian de cale istadu,

son sempre istados tottu de una marca,

irre e orre, ti jughen in sa barca

e ti faghen cuntentu e coglionadu.

 

Asi si ch’acateit incastradu

de ponnere mente; però cussa carca

fatendeli batiju ‘e patriarca,

dae Erode a Pilatu enit mandadu.

 

E invece d’arrivare a detzisione:

Iscat ” li nein chena cumplimentos:

Bisonzat fagher una cummissione,

 

isciarende-lis tue de cantu trata’ ”

Poi l’agnangheit : “ E si son cuntentos,

podes torrare, chi sa cosa es fata.”

 

VIII

 “ E gia chi fatu es trinta”, neit “ piseddos,

it’apo a fagher? Fato trintatres”.

Andeit e b’acateit su chi non crees

de zente chi Deus salvet, fradigheddos.

 

Leadu fit che ossu tra cateddos,

e poi l’interroghein unu pro unu

fena chi ana nadu , sarv’onzunu:

“ Ma cust’at furriadu sos cherveddos!

 

In su cunvincher, mancu l’intendian,

e pius si occhiat pro la fagher parrer,

chi pius cuddos la carralzaian.

 

Ma cue segundu me, in cuss’arcanu

de sa cungrega, mancu b’at de narrer;

chi de preider, suta b’est sa manu

 

IX

 Ponideboll’in conca, su padratzu

est istadu sempr’isse, sempr’avessu.

Su padre restat sempre un’ominatzu

de patria nemigu e de progressu.

 

E in cussos tempos si unu poberatzu,

Deus nde salvet, fit bidu revessu;

che cane li ponian cadenatzu

e su chi fit sutzessu fit sutzessu.

 

Si poi imbentaias imbentzione,

ti daian pro fortza sa tortura

in tribunales de s’inquisitzione.

 

E una olta intro sarv’onzunu,

la podias pessare che sigura,

fagher sa fine de Giordanu Brunu.

 

X

 Devatis si ponzeit in difidentzia,

e pianu neit: “ In cust’ighinadu

s’intendet gia fiagu de brujadu;

innoghe, atzu, che cheret prudentzia”.

 

Cando torreit dae (Sua Eccellentzia)

li pedeit: “Ma ite an cumbinadu?”

“Eh” neit: “S’affare es tropu intrigadu;

torra un’atera olta, ae passentzia”.

 

Tando pesseit osie est a giogare,

osi, cuddae mi coglionan prestu.

A l’ischis ite b’at: -lassamu istare-.

 

Fit pro l’ogare fune, ma indovina;

unu manzanu, mi, l’enzeit s’estru

de cherrer infrommare sa reina?

           

XI

 Devatis, cando s’imbicheit inie,

a cara a issa, neit: “A mie paret

ch’est menzus chi sa cosa si nd’isciaret:

tropu puddos chi cantan no enit die”.

 

Bi ando, bi ripasso, poi torradu,

nei: “ Duncas, e bè, de cudd’afare?”

“Cale?” mi narat: “Cuddu viaggiu in mare?

Proet a torrare crasa o arigadu!”

 

“Ma creet chi son pagas sas intruglias

d’andalitorra? Tando, ite jogamus?”

Naro: “Sagra Maestà, faghimus bruglias?

 

Duncas, lu niat puru a su maridu,

chi si cheret chi parta, cumbinamus,

ca si nono, pregunto ateru lidu”.

 

XII

 Ca tra ministros, res e gesuittas

chin sos sabientes, invanu t’afannas.

Asi torret pabiru chin iscritas,

ca ponzo in saccu”. “ Ei sas dimandas?”

 

li neit: “ De ite pedin? “ Tres barchittas”.

“ E casumai, cantu  cheren mannas?”

“ Mah” neit - Che bosincas iscafitas

chi atin pedde, cobeltas a cannas”.-

 

“ Andad bene” li neit:  “Siat cuntzessu”.

A lu cumprendes si? L’enzeit giusta,

chi de las aer in die fateit bessu.

 

Lassat palatu ei su passu apreta’;

leat sa frota, isolvet fune ifusta

e fuet in altu mare che saeta.

 

                                 

  XIII

 

Passat die… duas… tres, passat sa chida,

passat su mese, gia chi fini a modde…

Istiriolende su tuju che grodde,

cun bramas de America, a emida.

 

Pro peus s’agnanghet s’abba pioida

lampos e tronos che cando s’impodde’

su malu estru chi ti segat fodde.

E poi? Poi de una die palturida

 

dae tempesta, isciarit torra logu,

e s’aria calda paret furru inchesu,

chi si respiras, respiras su fogu.

 

Asi torran a foga manifesta;

velas a bentu! Passat die e mesu,

e dealla un’atera tempesta.

 

XIV

 Intender b’at dae cussos chi apienu

vivein sos temporales! Son momentos,

caru meu, de cantu son violentos,

restas a bucca abbelta, chena alenu.

 

Ca cue, cando mare chena frenu,

oltuladu in bataglias dae sos bentos,

aldet Deu, si afiet sos bastimentos

che melaranu creban a pienu.

 

Su mare, ischide, no es disaogu

e agnango chi no b’at de bi dudare;

ma s’abba es peus, peus de su fogu.

 

Ca in fogu, ammitimus, ti ch’iscudas

chin pompas, gia resessis de istudare;

ma s’abba, nara: “Chin d’ite l’istudas?”   

  

XV

 Epuru, mare meu, cantu ses bellu

cando a tinta celeste o biaita,

colcadu miro e mi faghes cabita,

abbelzendemi coro che isportellu.

 

Ite deliscia, intender de gravellu,

nuscu salidu chi s’unda t’achita’

e Ponentinu, una modde tita

chi sutzas costoendedi a s’apellu!

 

E ancora, cue in biaita festa,

naro ( ite naras; chie lu poded narrer

chi suta, torra bi ciochit tempesta?)

 

Asie une, fintzas chi at cumpresa,

ite ti crees, chi l’enzat a parrer,

cumprender ue arrivit sa grandesa?

 

XVI

 Ca cue no b’ada d’esser sabiente;

no b’at proe pro conca o retentiva.

S’in mare as lasca s’immaginativa;

onzi olta lu ides diferente.

 

Ca dees cussiderare chin sa mente,

totu cussu chi miras dae sa riva,

atesu, finas chi s’oju t’arriva’,

ti paret chissà ite e d’es niente.

 

Tucare podes cue cantu ti pare’:

pius tucas, pius acatas s’infinidu:

pius giras, pius che rues in altu mare.

 

A mizas, sighis andare chi ando…

Ma ue su chelu ti paret finidu,

arrivis cue… e bè? Comintzat tando.

 

 

XVII

 Figuradi persones imbarcadas;

figuradi s’umore chi s’acolla’;

(ainnanti sempre!) Solu tribuladas.

E s’Amerca? si… chilcadebolla!

 

Poi, cubas de abba illichidadas

e provistas; s’ischiat, iscatat molla,

chi pius andan, pius son miminadas.

Asi, tra issos: « Custe nos iscolla’».

 

E dai-dai, cumprendes; onzi olta

si pedian trappare: “Inue ch’essimus?”

Ma custu macu, cando cadraolta’? ”

 

E ingulle-ingulle, sa die es bennida,

chi neini: “ma insomma, ite faghimus?”

E andados sono a fagher ripetida.

 

XVIII

 “E” li fatein: “ Pro ch’addolorados

a rimarcare umpare sos ispantos;

iscat chi pius o mancu, a totucantos,

custa catzada, pagu nos piaghet.

 

Asi, iscat puru, pro ch’ischirriados;

no semus, tzeltu anghelos ne santos,

ca onzi die chi passat, son iscantos

dae padedda in braja illichidados.

 

Su ( dai ) e ( anda ) es giustu chi s’insedde;

ma innoghe no b’intran sagramentos;

ca caru isse, si tratat de pedde!

 

Isperamus chi siat persuasu como;

“Si no” nein: “No fatat cumplimentos,

isse andet puru, nois, torramu a domo!”

           

XIX

 Isse, tando: “Si azis s’intentzione,

podiazis evitare su viaggiu

e pensare-bi tando a cust’ingaggiu

e no como chin cust’aggitatzione.

 

Ite, no s’ischit chi cando s’espone’

s’atzetat vantaggiu e isvantaggiu;

assumancu es bai su ch’at coraggiu”.

E bi lis rimarcheit chin rejone.

 

Prite, piseddos, cand’unu si antat,

e ch’est omin’è atza at patuidu,

sa paraula dada est sa chi cantat.

 

E siat istrada longa, bruta o bella;

perdeus, mancu si finit bochidu,

deet girare a promissa, sa tabella.

 

XX

 D’atera palte son malefadados

chi an bisonzu de sentidu umanu:

solos in mare gai abbandonados…

Fatzile paret narrer (calma…pianu!)

 

Cumprendo, tue mi naras, son andados,

duncas a nudda selvit su bacanu;

ma a l’ischis a ue fin arrivados?

Ite faghian? Innoghe es s’arcanu!

 

E onzi die, che noa die chi essit:

oje fit mala? Isperaias su posca.

S’incras t’ischidas, ma peus resessit.

 

E chena ischire a ue andare,

mancu a sos canes Deus nde connosca’!

Cue de seguru fit tristu a b’istare.

 

 XXI

E deo in sa paga mia ignorantzia

mi bi esto a fagher su caminu

finas in altu mare, cue vicinu

tochende cuss’istratzu de distantzia.

 

Poi ider sa morte in lontanantzia;

cherrer viver e intender a fuinu,

in orijas, sa oghe ‘e su destinu

cando gridat lassade onz’isperantzia.

 

Ma pessa cantu devet aer sufertu

s’omine in pessamentos; bos pessades?

De narrer,  b’est sa terra, nde so tzeltu

 

e poi in puntu d’esser arrivadu,

e pius siguru chi sian veridades,

de dever narrer  si mi so imbagliadu.

 

 

XXII

 Ma isse, pro cant’est ischiat pesu

de frases chi cumbinchen sa persone,

nendelis: “si tratamus chin rejone

benide ch’ispacamus male in mesu.

 

Es beru chi su tribulu est inchesu;

pro cussu, a isolver chistione

no b’at che pari acordu chi si pone’

e gia paret chi giustu bos siat resu.

 

Pro duas dies ancora cabulamus,

e poi si propiu nudda enit in bia,

si cadraoltat totu e no nd’andamus.

 

Bos istat bene?” Cussos bi pessein;

e isse: “ Bah… duas dies ebbia…”

e cuddos: “Beh… andamu.” e prosighein.

           

XXIII

Abà però chi la pesseit de bultzu!

Prite s’aiat fatu isperimentos,

e dae comente giraian sos bentos

cumprendeit chi sa terra fit acultzu.

 

De onzi duda, oramai iscultzu,

pesseit, tant’alet fagher-los cuntentos,

pro chi si tratat solu de momentos.

Devatis, su manzanu ancora cultzu:

 

Terra! Terra pro Deus! E totu umpare!

riian, pianghian e brincaiana…

Terra! Terra pro Deus! Totu a remare!

 

In s’ora, a sos perigulos passados

chie bi pessat pius? S’abbratzaiana,

si asaian… si-si, fin arrivados!

 

 

XXIV

 ® Grascias a Deus, semus arrivados.

Menè! Prite no atis a bufare?

Nara, cantu bi nd’at isboidados?

Sete… e tres? Son deghe; e sa comare?

 

Bufade, tia Marì, gia es de privados;

intrat e bessit. “ Tando es d’ajulare?...”

Duncasa, nara, ue fimus restados?

“Ite nades, torramus assazare?”

 

No, non comintzes torra; tanca sacu!

Crasa! ®“Ma cale, dael’istasera!”

A balla chi ti ocan, ite macu!

 

® “E gia, s’esseres avocadu apienu,

a l’ischis cantos si faghian galera;

duncas, move e faghe essire alenu!”

 

                                                                                                                        ® cumpanzos de tzilleri

 

                                     

XXV

 “Beh, comente fineit?”Fineit benone.

Fineit chi cando totu fit finidu,

si frommeit comente unu paltidu

chi li comintzaiat s’opositzione.

 

Li naraian: “Si, azis rejone,

no b’at de narrer, sezis istruidu,

e d’est America si, no b’at chistione,

ma si esseret un’ateru lidu?”

 

Tando los ponet a palas a muru:

nendelis: “A, es gai, nde dubitades?

Mi dispiaghet, ma eo so siguru.

 

Cheret narrer chi poi si no creides;

cras manzanu, a su primu ch’imbicades,

pedidebilu ois e l’intendides.

 

 

XXVI

 Puntuales, cuddos, a sa manzanada,

isetende chi lughe, buju frese’;

s’avian in barca, ma a s’atracada,

no ischian comente ponner pese.

 

Apenas falan si lis est parada

una foresta a fronte, chi no creese;

ue a malapena fata intrada

biden che cando d’ojos nd’apan sese.

 

Bastet a narrer ch'in cussa foresta,

su trutzitu minore 'e sa tzicoria,

pius altu de s’omine s’assesta’.

 

Cussos gia s’ischit, son barbaros logos:

e tue invece ‘e rier, lea s’istoria,

poi mi naras de alvores sos giogos.

           

XXVII

 Ca cue, amigu, siat caldu o elu;

cussos, dae sos seculos passados,

dae cando Deus los at piantados

son restados asie, cust’es vangelu.

 

E tucas sempre in mesu su velu

de ratos longos e allorigados,

e ramos altos chi son arrivados

chin sas puntas, peldeu, ch’isfundan chelu.

 

E s’erva? Intritzida asie tale,

chi si une bi cheret cabulare,

bisonzat chi la seghet a bistrale.

 

Ma poi, segas? Segas un’acorru

e d’est foltzadu su passu frimmare,

c’avantzas unu e faghes chentu a torru.

 

 XXVIII

 A las narrer no selvin totugantas!

Ma de su buscu, sa mineta vera

es chi tue in mesu sas piantas,

a donzi passu acatas una fera.

 

E cue, cumprendes, bi nd’at maigantas

che cando sian intro una tanchera;

b’at puru elefantes pro agnantas,

chei cudda chi a Minerva,1 dat gropera.

1(Monumentu in Roma pro Minerva, chi ad pro base un’elefante)

 

E si b’intrat, chi praticu no este,

cando mancu ti enit a chelveddos,

bi podes imbicare omin’areste.

 

E cussu es peus meda ‘e sos leones;

e cussu ti si leat a biculeddos

e t’ingullet chin totu sos caltzones.

 

XXIX

 ®“E poi a cussos?” Li sutzedeit custa:

mentres fin tra laneddas e cadone,

altos, chi pro intrare in sa edusta

fin seghende sas cambas a serrone,

 

biden custu curiosu chi si gusta’

de sos colores, cale unu paone

estidu mesu nudu, chi s’aggiusta’

cogorosta de pumas a muntone.

 

Si frimmein, e a s’atza mudend’este:

“Omine” nein  “chin chie faeddamus?”

“ Chie creides chi sia? S’omin’areste!

 

E bois, innoghe suta chie bos mandat?”

Li rispondein : “Poi gia bos lu namus

cando idimus su re chi bos cumandat.”

 

XXX

 Cusse tando, nustrendesi umìle,

los ciughet dae su re chi fit sultanu,

estidu totu ‘e oro e su tedile

tot’impumadu pariat mussulmanu.

 

Tando sos nostros, mujende s’atile

nein : “Gia ischit, ch’enimus dae lontanu;

pro cussu cheriamus, s’est deghile,

pedire s’este o no americanu? ”

 

“Ite mi nades?” neit: “De ue semus?

Semus de innoghe! Ma de custos lidos,

su nom’insoro” neit: “Nois no l’ischemus”.

 

Ma abbaida tue comente andaian!

Bastat a narrer chi bi fin naschidos

e americanos fin ma no l’ischian.

 

® amigos de tzilleri


XXXI

 E tando, totu, gia bos figurades!

Bidendolos asie chena maliscia;

-semus amigos-, nein , istriscia-istriscia…

-Viva sa libertade, semus frades.

 

Sos de sas naes, gia bos-lu pessades

ite fatein, intesa sa notiscia;

cumprenden chi sa cosa es piscia-piscia

e aprodan totu lestros che anades.

 

Cuddos lis tzocaiana sas manos:

e cumpresu  chi raru cumprendian

lis ponian montijos pro pianos.

 

E idende cuddos chi totu ingullian

e oldian sintzeros e chin fide,

podes cumprender si su chi faghian!

 

XXXII

 Lo trataian totu che piseddos;

bastaiana cantos de ispijitos,

una junt’e minudos, duos cioghitos,

un’iscatuledda ‘e zolfaneddos…

 

Nende: “Ite curiosos, omineddos!

Voler contracambiar custos bellitos?”

E totucantos cuddos mischineddos,

giamban chin orarias e ispillitos.

 

Figuradi! Lan fatta sa innenna;

prenan pischeddos d’oro asi altos

chi los an trajinados chin sa renna.

 

®No fatas rier! Comente l’otenian?

Tue chi naras;  ischi, in cussos saltos

su inari propiu no calculaian.

R=amigos de tzilleri


 XXXIII

 Prite s’omine areste, bellu meu,

no at dinari e no bi faghet casu,

ca cue, cummerciare no est anneu.

Cumprendes si? Faghedi persuasu:

 

(So areste e chelzo bascu chin trunneu;

tue sa este mia de calacasu:

eo custa, tue cuddu, es giust’impreu,

baratamu sa robba e dami un’asu.)

 

Asie pro sos pinzos delicados,

mantessi pro sa robba signorile;

ma pro soddu no sono interessados.

 

Invece nois in sotziu modernu,

sende ratza de zente pius tzivile,

los amus, ma los furat su guvernu.

 

 XXXIV

 Ca cue no b’at tassas, e pessones

oldin sighende istintu naturale:

cue no b’acatas medas distintziones;

onzi selvaggiu est omine uguale.

 

Ite naras? Ca no ad istrutziones?

Intantu, onz’unu at coro e d’es reale;

e si lis usas sas atentziones,

no b’at arriscu chi ti fatat male.

 

Cheret narrer, chi fata connoschentzia,

cussos t’abbratzan e ti dan ampara;

tzeltu no lis dees fagher prepotentzia.

 

Si cusse t’enit chin modos benignos,

tue invece, li das calches in cara;

s’ischit; chi a bistraladas dat carignos.    

   

XXXV

 E no taldeit a benner sa die

chi custos, in pinnetas lean calores;

e cuddos, sende chi fin catziadores,

benin chi unu che l’an tentu inie.

 

Tando, cumprendes, s’isfritein che nie,

mudendesi in atzufos sos onores;

custos chi sighin umilios mazores

e cuddos, s’ischit, la cantein bosie:

 

“Lassade in pasu, mi!… onzi selvaggia!

Si no, - nein – mannaggia sa miseria;

prim’o poi ch’at samben in s’ispiaggia!”

 

Ma custos, arruddidos bi sighian,

tantu chi diventeit sa cosa seria;

proite cussas… cussas b’istaian.

 

                                                                                              

 

 

Torna alla home
Condividi post
Repost0
Per essere informato degli ultimi articoli, iscriviti:
Commenta il post